ပိုၼ်းၵႅပ်ႈ ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်

ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင် ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင် ပေႉၵႅၼ်ႇသေးလၢႆ

(ပွင်ႈၵႂၢမ်းၵဝ်ႇ ဢၼ်ယၢမ်ႈပႃးၼႂ်းၽိုၼ်ၶၢဝ်ႇသႅၼ်ပၢႆး မိူဝ်ႈပီႊ ၂၀၁၉)

ၵူၼ်းတႆးၵေႃႉ႞ လႆႈငိၼ်း ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်ဝႃႈ “ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်” ပေႃးၼႆၸိုင် ၸႂ်မၼ်းတေတဵၼ်ႈတွၼ်ႇၵႂႃႇယူႇ ဢမ်ႇႁၢင်ႉ။ ပေႃးၵႂႃႇဢႅဝ်ႇၵႂႃႇလႄႇ တၢင်းၵဵင်းတုင်ၼႆ တီႈႁိူၼ်းပီႈၼွင်ႉတႆး ၵမ်ႈပႃႈၼမ်ၼၼ်ႉ တေလႆႈႁၼ်ၶႅပ်းႁၢင်ႊ ႁေႃၵဵင်းတုင် ႁွႆႈၽႅၼ်ဝႆႉ တီႈႁွင်ႈႁပ်ႉၶႅၵ်ႇၶဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ “ပၢၵ်ႇပီႊႁဵင်ပီႊ ပူၵ်းသၢင်ႈမႃးမိူဝ်ႈပၢၼ်ဢူႈပူႇမွၼ်ႇ … ဢမ်ႇတွၼ်ႉၼွၼ်းၽၼ် တေၸူမ်ႁၢႆၵႂႃႇ … ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင် ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင် ပေႉၵႅၼ်ႇသေလၢႆ” ၵႂၢမ်းဢၼ် ၸၢႆးသၼ်လွႆ ႁွင်ႉဢွၵ်ႇမႃး ၼႂ်းၶႅပ်းၵႂၢမ်း ၸိူင်းလႅဝ်း မၢႆ (9) မိူဝ်ႈပီႊ 1993 ၼၼ်ႉ ၽႂ်ၽႂ်ၵေႃႈ တေပႆႇလိုမ်းလႆႈသႄႈ။ မိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ ၵူၼ်းတႆးႁၵ်ႉၸိူတ်ႉၸၢတ်ႈၶဝ် ဝူၼ်ႉၽၼ်ၸႂ်လႆ တႃႇတေသၢင်ႈၶိုၼ်းႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ၼႆႉ။ ထိုင်တီႈၼႂ်းပီႊၼႆႉ ၽွတ်ႈႁႅၼ်း မုၵ်ႉၸုမ်း တႃႇတေလႆႈၶိုၼ်း ဢွင်ႈတီႈလိၼ်ႁေႃသေ တႃႇတေၵေႃႇသၢင်ႈၶိုၼ်း ၼႆၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

ၵဵင်းတုင်ၼႆႉ ပဵၼ်တီႈပီႈၼွင်ႉတႆး ၶဝ်ႈမႃးယူႇသဝ်း ၼႂ်းၸူဝ်ႈပၢၵ်ႇပီႊသိပ်းသၢမ်။ မိူဝ်ႈဢွၼ်ၼႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်တီႈဢၼ် ၸဝ်ႈမၢင်းယွႆး ဢၼ်ပဵၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်းပလၢင်း ဢၼ်ပဵၼ်ၸၢဝ်း မွၼ်း-ၶမဵၼ်ၶဝ် ႁဵတ်းၶုၼ်ဝႆႉ။ ၼႂ်းၸူဝ်ႈပၢၵ်ႇပီႊ သိပ်းသၢမ်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလၢၼ်ႉၼႃး ၽယႃး မၢင်းရၢႆး ၸတ်းၽႅၼ်ယိုတ်းဢဝ်သေ ပၼ်မၢင်းၶွမ်း ၶဝ်သွင်ပီႈၼွင်ႉ ၶိူဝ်းပလၢင်းၶဝ် ႁဵတ်းၸဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း၊ ဝၢႆးၼၼ်ႉၸင်ႇ ပၼ်လုၵ်ႈလၢၼ်မၼ်း သိုပ်ႇႁဵတ်းၸဝ်ႈ တီႈၵဵင်းတုင်တေႃႇ ပေႃးထိုင်ပၢၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉတူၼ်ထူၼ်ႈ (44) ၸဝ်ႈၸၢႆးလူင် (1946-1959) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပိုၼ်းၵႅပ်ႈ ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်

မိူဝ်ႈပီႊ 1885 ဢိင်းၵလဵတ်ႈ သိမ်းဢဝ် ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႊ တီႈမၢၼ်းတလေး၊ ဝၢႆးလင်ပီႊ 1887 ၶိုၼ်ႈမႃးမိူင်းတႆး၊ မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉတႆး မိူင်း႞ယဝ်ႉမိူင်း႞ ယွမ်းၶဝ်ႈတႂ်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ။ ၵမ်းလိုၼ်း ပီႊ 1890 ပၢႆ ပၢၼ်ၸဝ်ႈမွမ်ႇသိူဝ် (ႁိုဝ်) ၸဝ်ႈၵွင်ၶမ်းၽူးၸင်ႇ ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ႁွတ်ႈၽႅဝ်ၵဵင်းတုင်ယူႇယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇလင်ၸဝ်ႈမွမ်ႇသိူဝ် ၼွင်ႉၸၢႆးမၼ်း ၸဝ်ႈၵွၼ်ၵႅဝ်ႈဢိၼ်းတလႅၼ်း သိုပ်ႇပုတ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၵဵင်းတုင် တူၼ်ထူၼ်ႈ (42)။

မိူဝ်ႈႁၢၼ်ၾႃႉလူင် ဝိၵ်ႈထူဝ်းရီးယႃး ဢၼ်ၽွင်းငမ်း မိူင်းတုမ်ၵႅၼ်ႇဢိင်းၵလဵတ်ႈ တင်းလုမ်ႈ ၸၢမ်ႇပူႈၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇသေ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်း ၸဝ်ႈၾႃႉ ဢႅတ်ႉဝၢတ်ႈ တူၼ်ထူၼ်ႈၸဵတ်း သိုပ်ႇပုတ်ႈႁၢင်ႈတႅၼ်းႁေႃ မိူဝ်ႈ 1901။ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 9 လိူၼ်ဢေႃးၵၢတ်ႉ ပီႊ 1902 ၸတ်းႁဵတ်းပွႆးၶိုၼ်ႈႁၢင်ႈၶိုၼ်ႈႁေႃ ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် တီႈဢိင်ႇၵလႅၼ်ႇယဝ်ႉ သမ်ႉမႃးႁၼ်ၼႃႈႁၼ်တႃ ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း မိူင်းတုမ်ၵႅၼ်ႇ ပွတ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ တီႈဢိၼ်းတီးယႃး။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉ ၼႂ်းမိူင်းတႆး လၢႆလၢႆၸဝ်ႈဢိၵ်ႇ လုၵ်ႈလၢင်းၼၢင်းမေး၊ လုၵ်ႈၼွင်ႈပွင်ႈပၢႆၶဝ် ၵႂႃႇထိုင်တီႈတေႊလီႊ မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃးသေ ၶဝ်ႈႁူမ်ႈပၢင်ပွႆးႁၼ်ၼႃႈၸဝ်ႈ မိူင်းတုမ်ၵႅၼ်ႇ/Imperial Durbar ဢၼ်ၸတ်းႁဵတ်း မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 1 လိူၼ်ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ ပီႊ 1903 ၼၼ်ႉ။ ၼႂ်းၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပႃးၸဝ်ႈၵွၼ်ၵႅဝ်ႈ ဢိၼ်းတလႅၼ်း မိူင်းၵဵင်းတုင် ၸဝ်ႈ႞ယူႇယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၼၢင်းပတုမ်ႇမႃႇ (လုၵ်ႈယိင်း ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းသိင် ဢၼ်မီးၼႂ်းမိူင်းလၢဝ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်) ၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ် ၼၢင်းၾႃႉမၼ်းၸဝ်ႈ လႄႈ ပီႈၼၢင်းမၼ်းၸဝ်ႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းတိပ်ႉထီးလႃးၵေႃႈ ပႃးၸွမ်းၵၼ်ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။

ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းၵႂႃႇ မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃးၼႆႉ ၸဝ်ႈၵွၼ်ၵႅဝ်ႈဢိၼ်းတလႅၼ်း ၵေႃႉတိုၵ်ႉႁႃလႆႈ ဢႃႇယု 29 ပီႊၼၼ်ႉ ၸပ်းၸႂ်မႃး ဝႅပ်ႇယၢင်ႇ လၢႆးၵေႃႇသၢင်ႈ ႁၢင်ႈႁေႃ တီႈမိူင်းဢိၼ်းတီးယႃးမႃးယူႇယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈပွႆးႁၼ်ၼႃႈၸဝ်ႈၼၼ်ႉသေ မိူဝ်းမႃးထိုင်ၵဵင်းတုင်ယဝ်ႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉၸပ်းၸႂ် ႁၢင်ႊႁၢင်ႈႁေႃ ၸဝ်ႈၾႃႉမႁႃႇရႃႇ ၸႃႇ ဢိၼ်းတီးယႃးၶဝ် တိၵ်းတိၵ်းလႄႈ ထိုင်တီႈႁွင်ႉႁႃ မေႃမိုဝ်း မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး ၸိူဝ်းတေၵေႃႇသၢင်ႈပၼ်လႆႈ ဝႅပ်ႇယၢင်ႇႁၢင်ႈႁေႃ ၼင်ႇမၼ်းၸဝ်ႈ ၶႂ်ႈလႆႈၼၼ်ႉ။ မေႃမိုဝ်းၵေႃႉ ဢၼ်ႁွတ်ႈၽႅဝ်မႃး တီႈၵဵင်းတုင် မိူဝ်ႈပီႊ 1905 ၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈမၼ်းႁွင်ႉဝႃႈ မႃႇၵႃႇသိင်း ၵူၼ်းၸၢဝ်းပၢၼ်ႇၶျႃႇပီႇ (ဢၼ်ဝႆႉၼူတ်ႇတင်းမွႆၵၢင်း သေ ၶဵၼ်းႁူဝ်ဝႆႉတႃႇသေႇၼၼ်ႉ) ၸႃႇတိ မိူင်းပၼ်ႇၵျပ်ႉ ဢိၼ်းတီးယႃးပုၼ်ႉ။ မႃႇၵႃႇသိင်း လႄႈ ပူႇလႃႇသိင်းၶဝ်ၼႃႉလၢၼ် ႁွင်ႉမႃးတပႄးၶဝ် လၢႆလၢႆၵေႃႉ လုၵ်ႉဢိၼ်းတီးယႃး မႃးထိုင် ၵဵင်းတုင် တႃႇတေၵေႃႇသၢင်ႈ ႁေႃမႂ်ႇ ပုၼ်ႈတႃႇ ၸဝ်ႈၵွၼ်ၵႅဝ်ႈဢိၼ်းတလႅၼ်းယူႇယဝ်ႉ။

ႁေႃၸဝ်ႈၾႃႉတႆး မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၵမ်ႈပႃႈၼမ် ယိူင်ႈဢဝ်ႁေႃၶမ်း တီႈဢႃႇဝ လႄႈ မၢၼ်းတလေးသေ ၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉ။ ၸဝ်ႈၾႃႉ ၸိူဝ်းယူႇၼႂ်းမိူင်းၶႄႇၵေႃႈ ႁၢင်ႈႁေႃၶဝ် ပဵၼ်ဝႅပ်ႇယၢင်ႇၶႄႇဝႆႉယူႇလႄႈ ဝႅပ်ႇယၢင်ႇႁေႃလူင် ၵဵင်းတုင် ဢၼ်ၸဝ်ႈၵွၼ်ၵႅဝ်ႈဢိၼ်းတလႅၼ်း ၸႂ်ႉၸုမ်းမႃႇၵႃႇသိင်းၶဝ် ၵေႃႇသၢင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးဝႆႉ ၼႂ်းမၢၵ်ႇတႃ ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ယူႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်ၼႆႉ တႃႇတေၵေႃႇသၢင်ႈႁေႃလူင်လင်ၼႆႉ ၸဝ်ႈၾႃႉ ၵဵပ်းဢဝ်တီႈၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ၼိုင်ႈၵေႃႉလႂ် ငိုၼ်းတႅင်းၵႃး ၼိုင်ႈပျႃး ၼႆယဝ်ႉ။

လႆႈႁူႉဝႃႈ ဝၢႆးသေ ၵေႃႇသၢင်ႈႁေႃလူင် ယဝ်ႉ ၸုမ်းမႃႇၵႃႇသိင်းၶဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇပဵၼ်မိူဝ်း ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင်။ တၢမ်တူဝ် မႃႇၵႃႇသိင်း တႄႇၼႃႈႁိူၼ်းလူၺ်ႈ ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈသေ သိုပ်ႇယူႇသဝ်း တီႈၵဵင်းတုင်သေ ႁၢပ်ႇၵၢၼ် တီႈၸဝ်ႈ ၾႃႉ၊ လႆႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈလၢႆလၢႆတီႈ။ ၵမ်းလိုၼ်း လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈပၼ်ပႃး ၵုတ်းၸဝ်ႈၾႃႉ (ၶုမ်ၸဝ်ႈၾႃႉ) ၸဝ်ႈၵွၼ်ၵႅဝ်ႈဢိၼ်းတလႅၼ်း ၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ လႆႈဝႃႈ မေႃမိုဝ်း မႃႇၵႃႇသိင်းၼႆႉ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈပၼ် ႁေႃလူင် တႃႇၸဝ်ႈၵွၼ်ၵႅဝ်ႈ ဢိၼ်းတလႅၼ်း ယူႇသဝ်း မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉမီးၸႂ်သေ မဝ်ႇၵႃး ယင်းလႆႈၵေႃႇသၢင်ႈပၼ် ၶုမ်မၼ်းၸဝ်ႈ ဢၼ်တေတမ်းဝႆႉ ၵွမ်ႇမၼ်းၸဝ်ႈ ဝၢႆးသေမၼ်းၸဝ်ႈ ၸၢမ်ႇပူႈၼွၼ်းၽႄးၼၼ်ႉၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

တီႈၶုၼ်ၶဝ် ပၵ်းႁေႃၼင်ႈလုမ်း

ဝၢႆးသေ ၸဝ်ႈၵွၼ်ၵႅဝ်ႈဢိၼ်းတလႅၼ်း ၸၢမ်ႇပူႈၼွၼ်းၽႄး မိူဝ်ႈပီႊ 1935 ယဝ်ႉ ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ၸဝ်ႈၵွင်တႆး သိုပ်ႇပုတ်ႈႁၢင်ႈတႅၼ်းႁေႃ မိူဝ်ႈပီႊ 1937။ ၵူၺ်းၵႃႈ တၼ်းလႆႈႁဵတ်းၸဝ်ႈ ႁိုင်ၸဵတ်းလိူၼ်ၵွႆး လၢၼ်မၼ်းၵေႃႉ႞ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈသီႇႁႃႉ ဢဝ်ၵွင်ႈမႃး ယိုဝ်းတၢႆ ၼႂ်းပွႆးဢွၵ်ႇဝႃႇ ၼႂ်းဝၢင်းႁေႃၼၼ်ႉလႄႈ သဵင်ႈၵၢမ်ႇတီႈၼၼ်ႉၵမ်းလဵဝ်။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ လုၵ်ႈမၼ်း ၸဝ်ႈၸၢႆးလူင် တိုၵ်ႉၵေႃႉလဵၵ်ႉလႄႈ ပႆႇလႆႈပုတ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉၵမ်းလဵဝ်သေ ၵႂႃႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈလၢႆး ထိုင်တီႈ မိူင်းဢေႃးသထရေးလီႇယႃႇပုၼ်ႉ။ ဝၢႆးသိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉပွၵ်ႈသွင်ယဝ်ႉတူဝ်ႈၸင်ႇ ပွၵ်ႈမႃးၶိုၼ်းသေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၾႃႉ ၼႂ်းပီႊ 1946။ ၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင် တူၼ်ထူၼ်ႈ (44) ၸဝ်ႈၸၢႆးလူင် ၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈ ဢၼ်ပၵ်းႁေႃၼင်ႈလုမ်း ၵႂႃႇတီႈႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်လင်ၼႆႉ ၵေႃႉလိုၼ်းသုတ်းယူႇယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ႁေႃၼႆသေတႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈ တီႈဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉယူႇသဝ်းၵွႆး၊ ၵၢၼ်လုမ်းၵၢၼ်ၸႆး ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ယဝ်ႉတီႈႁေႃလူင်ၼႆႉ သဵင်ႈသဵင်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလင်ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် ပွႆႇၾႃႈဢႃႇၼႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉၵေႃႈ ႁေႃလူင်ၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉမီးၼႂ်းမိုဝ်း ၸဝ်ႈၸၢႆးလူင်ယူႇ။ ဝၢႆးသေ တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႊ သိမ်းဢႃႇၼႃႇ မိူဝ်ႈပီႊ 1962 ၼၼ်ႉ ၽၢႆႇသိုၵ်းမၢၼ်ႊ တီႉၵမ်မၼ်းၸဝ်ႈဢိၵ်ႇ ပႃးၸဝ်ႈၾႃႉတႆး တင်းၼမ် တီႈတႃႈၵုင်ႈသေ ယဵတ်ႈသႂ်ႇၶွၵ်ႈဝႆႉ ႁိုင်မွၵ်ႈၸဵတ်းပီႊ။ ဝၢႆးသေ ပွႆႇဢွၵ်ႇၶွၵ်ႈၶင်ယဝ်ႉၵေႃႈ ၸႂ်ႉသိုပ်ႇယူႇသဝ်းဝႆႉ တီႈတႃႈၵုင်ႈ၊ ဢမ်ႇပၼ်မိူဝ်းၵဵင်းတုင်။ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႊ သိမ်းဢဝ်ပႃးၼႃႈၵၢၼ် မၢၵ်ႈမီး လႄႈ ႁေႃႁိူၼ်းလင်ယႂ်ႇလင်လူင် ပဵၼ်ၶွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ႁေႃလူင် ၵဵင်းတုင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ထိုင်ၵႂႃႇ ၼႂ်းမိုဝ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈယူႇယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ယိုတ်းသိမ်းဢဝ် ႁေႃလူင်ယဝ်ႉၵေႃႈ သိုပ်ႇႁဵတ်းပဵၼ် လုမ်းႁွင်ႈၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမႃး လၢႆလၢႆပၢၼ်ယူႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ၵၢပ်ႈဝၢၼ်ႈပၢၼ်မိူင်း ပဵၼ်မႃးတီႈ ၼႄႇပႅင်ႇဝုၼ်ႇထွၵ်ႈၶဝ်လႂ်၊ မျူဝ်ႉပႅင်ႇၶဝ်လႂ်၊ ပႃႇတီႇၵွင်ႇၸီႇၶဝ်လႂ်၊ မဝတ ၶဝ်လႂ် ၼင်ႈလုမ်းသေ ၽွင်းငမ်း ဝဵင်းၵဵင်းတုင်၊ ၸေႊတွၼ်ႈၵဵင်းတုင်မႃးယူႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေ လုမ်းၽၢႆႇၽွင်းငမ်း (ထူၺ်ႇဢုၵ်ႉ) ၶဝ်ၼၼ်ႉ ယင်းပိုတ်ႇဝႆႉပႃးထႅင်ႈ လုမ်းႁွင်ႈၵၢၼ်ၽၢႆႇတႅၵ်ႈၼႃႈလိၼ်၊ ႁွင်ႈၵၢၼ် ၵုမ်းၵမ်သဵၼ်ႈတၢင်းၵွင်း (ၵၺၼ)၊ လုမ်းၽၢႆႇၾိင်ႈမိူင်း၊ လုမ်းႁွင်ႈၵၢၼ်ၽၢႆႇႁႅင်းၵၢၼ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပၢၼ်ဢၼ် ႁွင်ႈၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ် မႃးပၵ်းလုမ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ႁွင်ႈတႅၼ်ႈၵႅဝ်ႈဢၼ် မီးတီႈၸၼ်ႉသွင်သေ ၸဝ်ႈၾႃႉ ၼင်ႈႁူပ်ႉထူပ်း ၶုၼ်သိုင်ႇၽွင်းမိူင်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇမီးလုမ်းလႂ် ၵႂႃႇဢဝ်တီႈယူႇ။ တႅၼ်ႈၵႅဝ်ႈ (ပလၢင်ႇ) လႂ်၊ ၵူႇၶမ်းလႂ်၊ ၸွင်ႈပဝ်းလႂ် ဝႆႉမိူၼ်ၵဝ်ႇၵွႆး။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼႂ်းပၢၼ်ၶဝ်ၼင်ႈလုမ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီး လွင်ႈလူလွမ်လုမ်းလႃး တူၺ်းၸွမ်းသင်လႄႈ တီႈႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ၼၼ်ႉ ၾူၼ်ႁူဝ်ႈ၊ လူႉၵွႆ၊ ၽင်ႉယွၵ်းမႃးလွႆးလွႆး ယူႇယဝ်ႉ။

ထိုင်ၵမ်းတီႈသုတ်းတီႈၵွႆ

ဝၢႆးသေ တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႊ သိမ်းဢႃႇၼႃႇထႅင်ႈ မိူဝ်ႈပီႊ 1988 ယဝ်ႉ ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ၼႆႉ ပဵၼ်မႃး တီႈဢၼ်ၽူႈမီးၸၼ်ႉသိုၵ်း ၸိူဝ်းဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ႁူဝ်ပဝ်ႈ မဝတ၊ ၶဝတ ၶဝ် မႃးၼင်ႈလုမ်းယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်မိူဝ်ႈပီႊ 1991 ႁၢင်ပီႊၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႊ ဢွၵ်ႇလိၵ်ႈၸီႉသင်ႇဝႃႈ ႁႂ်ႈယႃႉပႅတ်ႈ ႁေႃလူင် ၵဵင်းတုင် ပုၼ်ႈတႃႇၵေႃႇသၢင်ႈ ႁူင်းႁႅမ်းလင်မႂ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ သင်ႇၶ လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်း ဢိၵ်ႇပႃး ၶိူဝ်းၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် တူၵ်းၸႂ်ၵႂႃႇလူင်လၢင်သေ ယွမ်းၼွမ်းဝႃႈ ယႃႇပေယႃႉၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈသင်ႇၶၶဝ် ယိုၼ်ႈယွၼ်းဝႃႈ ႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ်တီႈ ၸဝ်ႈသၢင်ႇၸဝ်ႈၸၢင်းၶဝ် တွပ်ႇလိၵ်ႈ ၼႆသေတႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈ။ ၽူႈမီးၸၼ်ႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႊၶဝ် ၼႄလွင်ႈၼႄတၢင်းဝႃႈ ႁေႃ လူင်လင်ၼႆႉ လူႉၵွႆၽင်ႉယွၵ်းၼႃႇယဝ်ႉလႄႈ ဢမ်ႇလႆႈတမ်းၸႂ်၊ ၸၢင်ႊမီးၽေးလႄႈ ၸင်ႇလႆႈယႃႉ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ၼႂ်းလိၵ်ႈၸီႉသင်ႇၼၼ်ႉ ပႃးဝႆႉဝႃႈ တေလႆႈယႃႉဝၼ်းလႂ်ၼႆတႅတ်ႈၼႅတ်ႈသေ ၸႂ်ႉႁွင်ႈၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸိူဝ်းပၵ်းလုမ်းဝႆႉ ၼႂ်းႁေႃၼၼ်ႉ ၶၢႆႉဢွၵ်ႇၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းၼိုင်ႈလိူၼ်ၶၼ်ၶၼ်ဝႆးဝႆး။ မၢင်လုမ်းၵေႃႈ လႆႈဢွင်ႈလႆႈတီႈ ၼႂ်းႁူင်းၵေႃႇၵၢႆႇ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ သိမ်းဝႆႉယိုတ်းဝႆႉ ၸဵမ်ပိုင်းၼႆသေတႃႉ မၢင်လုမ်းမၢင်ႁွင်ႈၵၢၼ် ဢမ်ႇလႆႈတီႈယူႇသင်၊ ဢမ်ႇတၼ်းၵေႃႇသၢင်ႈသင်လႄႈ ထိုင်တီႈလႆႈၶၢတ်ႈ တီႈႁိူၼ်းပိူၼ်ႈသေ ပိုတ်ႇလုမ်းၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈသင်လႄႈ ၶႂ်ႈယႃႉပႅတ်ႈႁေႃလူင်ၵဵင်း တုင် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇမီးၽႂ်လၢတ်ႈလႆႈတႅတ်ႈၼႅတ်ႈ။ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈလၢတ်ႈဝႃႈ ၸုမ်းထႆႇငဝ်းတူင်ႉ တၢင်းမိူင်းထႆး ၶႂ်ႈထႆႇလွင်ႈ ပိုၼ်းႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်လႄႈ မႃးဢုပ်ႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႊ။ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ၽၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႊ ၸင်ႇၵိုင်ႉၵၢင်ႉ ၽႅၼ်ၵၢၼ် ၸီႉသင်ႇၸႂ်ႉယႃႉပႅတ်ႈ ၼႆၵေႃႈ မီးယဝ်ႉ။

သၢၼ်ၶတ်းယွမ်းၼွမ်း ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈပဵၼ် ပၢၼ်ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းလႄႈ မီးတီႈၶဝ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႊၶဝ် တင်းမူတ်းယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းလိူၼ်ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ 1991 ၼၼ်ႉ ဢဝ်လဵၵ်းမုင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မႃးၵင်ႈမႃးလွမ်ႉဝၢင်းႁေႃသေ တႄႇၸတ်းၵၢၼ် တႃႇတေယႃႉႁေႃလူင်။ ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းမိူင်းတေဢမ်ႇၶဝ်ႈၸမ်လႆႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸႂ်ႉလုၵ်ႈသိုၵ်းပႂ်ႉ ဝႆႉလီလီ။ ပေႃးယဝ်ႉ ႁွင်ႉဢဝ် ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ် တၢင်းမိူင်းမၢၼ်ႊ ဢိၵ်ႇပႃး လုၵ်ႈၶွၵ်ႈ ၸိူဝ်းမီး တီႈႁူင်းၶွၵ်ႈၵဵင်းတုင်ၶဝ်သေ ထိုင်မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 9 လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ 1991 ၵၢင်ၼႂ် 7 မူင်းပၢႆ 40 မီႉၼိတ်ႉၼၼ်ႉ ပွႆႇမၢၵ်ႇသေ ယႃႉပႅတ်ႈႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်းဢၼ်ပွႆႇမၢၵ်ႇ ယႃႉပႅတ်ႈၼၼ်ႉ ၽုၼ်ႇမုၵ်ႉၽွင်ဢုတ်ႇ ၸိူဝ်းလုၵ်ႉတီႈႁေႃလူင် ၽူင်ႉပိဝ်ၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၼႂ်းဝဵင်းၵဵင်းတုင် ၸိူဝ်းဢၼ်ယူႇၸမ်ၼၼ်ႉ ယင်းလႆႈႁၼ်ၸွမ်းၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ ၸၢၵ်ႇမၢၵ်ႇဢုတ်ႇ ၸိူဝ်းဢၼ်ပဵၼ်ၵေႃႇပဵၼ်ၵွင်ဝႆႉၼၼ်ႉ ဢဝ်ၵႃးတေႃႉဢဝ်ၵႂႃႇပႅတ်ႈ တီႈတေႁဵတ်းၶူင်ႇၶိူင်ႈမိၼ်၊ တီႈသဵၼ်ႈတၢင်းဢွၵ်ႇဝဵင်းၵဵင်းတုင် ၵူႊပႃႈၵူႊၽၢႆႇ၊ မႆႉၸိူဝ်းဢၼ် ယၢမ်ႈၸႂ်ႉတီႈႁေႃၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ၵႂႃႇသိူဝ်ႇႁဵတ်း ၶူဝ်တၢင်းၵႃးပႅတ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။ ဢွၼ်ၵၼ်ၽဵဝ်ႈ တီႈဢွင်ႈႁေႃၼၼ်ႉ ႁိုင်မွၵ်ႈၶၢဝ်းတၢင်း ၼိုင်ႈလိူၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၽွင်းဢၼ်တိုၵ်ႉယႃႉ ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ယူႇၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင် ၸဝ်ႈၸၢႆးလူင် ယင်းတိုၵ်ႉမီးယူႇတီႈတႃႈၵုင်ႈ။ မၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႊႁဵတ်းသင် ၼင်ႇႁိုဝ် ပိူၼ်ႈတေဢမ်ႇယႃႉပႅတ်ႈ ႁေႃလူင်ၼၼ်ႉ။ (ၸဝ်ႈၸၢႆးလူင် ၸၢမ်ႇပူႈၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈပီႊ 1997 သေ လုပ်ႇမၼ်းၸဝ်ႈတႄႉ ဢဝ်မိူဝ်းၽင်ဝႆႉ တီႈၵုတ်းၸဝ်ႈၾႃႉ တီႈၵဵင်းတုင်ယူႇ။)

ပလၢင်ႇတႅၼ်ႈၵႅဝ်ႈ၊ ၵူႇၶမ်း လႄႈ ၸွင်ႈပဝ်းသီႇ လူင်ႇ ဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉ တီႈႁေႃလူင်ၼၼ်ႉတႄႉ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၶဝ် ပွႆႇၵူၼ်းၸႂ်ႉၵႂႃႇသူင်ႇထိုင် တီႈတူၼ်ႈတီးၼႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉတႄႉ လႆႈဝႃႈ ၼမ်ႉတႃ ၵူၼ်းမိူင်း တီႈၵဵင်းတုင် လႄႈ တၢင်ႇတီႈတၢင်ႇလႅၼ် ၸိူဝ်းႁူႉၸွမ်းၶၢဝ်ႇငၢဝ်းၼၼ်ႉ ၼွင်းတေႉၼွင်းဝႃႈယူႇယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇလင် ၼႆႉ ၸုမ်းၸိူင်းလႅဝ်းၶဝ်ၵေႃႈ ႁဵတ်းၵႂၢမ်းႁေႁွင်ႉမၢၵ်ႇလွင်ႈၼႆႉ။ ၸၢႆးသၼ်လွႆ ႁွင်ႉ “ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်”၊ ၸၢႆးမူး ႁွင်ႉ “တႆးတိူင်းမၼ်း” ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ႁေႃလူင်ၵေႃႈ ယဵၼ်းပဵၼ်ႁူင်းႁႅမ်း

ၼႂ်းပီႊ 1992 ၼၼ်ႉၵွႆး လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႊ ၵေႃႇသၢင်ႈ ႁူင်းႁႅမ်းလင်႞ ၼိူဝ်တီႈလိၼ်ပဝ်ႇ ၽၢႆႇၼႃႈဢွင်ႈၵဝ်ႇ ဢၼ်ယႃႉႁေႃလူင်ဝႆႉၼၼ်ႉ။ ပဵၼ်ႁူင်းႁႅမ်းလင်ဢွၼ်ႇၵွႆးသေ ပၼ်ၸိုဝ်ႈဝႆႉဝႃႈ ႁူင်းႁႅမ်းၵဵင်းတုင် ၼႆ ယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပီႊ 1996 ၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႊ ၸတ်းႁဵတ်းၽႅၼ်ၵၢၼ် ပီႊထွင်ႈတဵဝ်းမိူင်းမၢၼ်ႊ (Visit Myanmar Year 1996) ၼႆသေ ႁၢင်ႈႁႅၼ်း တႃႇၶႅၵ်ႇထွင်ႈတဵဝ်း မိူင်းၼွၵ်ႈ တေၶဝ်ႈမႃး ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႊၼမ်ၼမ်ယူႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ ၼႂ်းၽႅၼ်ၵၢၼ်လူင်ၶဝ်ၼၼ်ႉ ပႃးမႃး ၽႅၼ်ၵၢၼ် တႃႇတေၵေႃႇသၢင်ႈ ႁူင်းႁႅမ်းလင်ယႂ်ႇ တီႈဢွင်ႈၵဝ်ႇႁေႃလူင်ၼၼ်ႉ ၵမ်းသိုဝ်ႈ သေ တႄႇၵေႃႇသၢင်ႈမႃး ၼႂ်းပီႊ 1997 ၼၼ်ႉ။ တၢင်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ “ႁူင်းႁႅမ်းမႂ်ႇၵဵင်းတုင်” ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပီႊ 2015 ၼၼ်ႉ ပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢူးတဵင်းၸဵင်ႇၼၼ်ႉ ဢဝ်ႁူင်းႁႅမ်းမႂ်ႇၵဵင်းတုင် မွပ်ႈပၼ် တီႈၶမ်ႇပၼီႇ ဢမေးၸိင်း ႁေႃႇတႄႇ ဢႅၼ်ႇ ရီးသွတ်ႇ (Amazing Hotels & Resorts) သေ ၶိုၼ်းလၢႆႈၸိုဝ်ႈပႅတ်ႈဝႃႈ Amazing Kengtong Resort ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ (ၶမ်ႇပၼီႇ Amazing Hotels & Resorts ၶဝ်ၼႆႉ မီးဝႆႉ ႁူင်းႁႅမ်း လႄႈ တီႈလိုဝ်ႈသဝ်း တီႈတႃႈၵုင်ႈ၊ တူင်ႈဢူႇ၊ ပူးၵမ်ႇ၊ ဝဵင်းလိူဝ်ႇ၊ ယွင်ႁူၺ်ႈ၊ ၼွင်ႁၢႆးယႃႈ၊ ၵဵင်းတုင်၊ ၶျွင်းသႃႇ လႄႈ ငပလီႇ ၸိူဝ်း ၼၼ်ႉ လၢႆလၢႆလင်)။

တုၵ်းယွၼ်းၶိုၼ်း တီႈလိၼ်ႁေႃလူင် တႃႇၵေႃႇသၢင်ႈၶိုၼ်းႁေႃလူင်

ဝၢႆးသေ 2011 လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႊ မွပ်ႈပၼ် ဢႃႇၼႃႇဝၢၼ်ႈမိူင်း တီႈပႃႇတီႇသၢင်ႇသီႈ ဢၼ်ပေႉပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ 2010 ၼၼ်ႉသေ မိူင်းမၢၼ်ႊၵေႃႈ ႁဵတ်းၵႅင်ႈပဵၼ်မႃး မိူင်းတီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇ မိူင်း႞ၼႆလႄႈ မီးသုၼ်ႇ လၢတ်ႈၸႃမႃး ၼမ်လိူဝ်ၵဝ်ႇဢိတ်း႞။ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၸိူဝ်းၶႂ်ႈဢုပ်ႇၶႂ်ႈလၢတ်ႈ လွင်ႈႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ၵေႃႈ ဢုပ်ႇလၢတ်ႈလႆႈမႃးတင်းၼမ်ယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပီႊ 2016 ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး လႄႈ ၾိင်ႈငႄႈတႆး ဝဵင်းတႃႈၶီႈလဵၵ်း ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၵေႃႇသၢင်ႈ ႁူင်းႁေႃ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး တီႈတႃႈၶီႈလဵၵ်းၶဝ် ႁႂ်ႈငၢႆးမိူၼ် ဝႅပ်ႇယၢင်ႇ ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ၼႆယဝ်ႉ။ ၶဝ်လၢမ်းၶၢတ်ႈဝႃႈ တေဢၢၼ်းသဵင်ႈမွၵ်ႈ ငိုၼ်းထႆး သၢမ်လၢၼ်ႉဝၢတ်ႇၼႆယဝ်ႉ။ တေၵေႃႇသၢင်ႈ ၵႂႃႇလွႆးလွႆး ၸွမ်းၼင်ႇ လႆႈႁပ်ႉမႃး ငိုၼ်းတၢင်းလူႇၼၼ်ႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တေႃႇမိူဝ်ႈလဵဝ်တႄႉ ပႆႇလႆႈငိၼ်းဝႃႈ ယဝ်ႉတူဝ်ႈ ၼႆ။ ၼႆႉပွင်ႇဝႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းၼႆႉ ပႆႇလိုမ်းလႆႈ ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်။ ပႆႇလႆႈၶိုၼ်းတူဝ်တေႉမႃးၵေႃႈ ဢၢၼ်းႁႃတူဝ်မိူၼ်မၼ်းသေ ယႃၸႂ်ၶိုၼ်းၼႆယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ပႃႇတီႇၼူၵ်ႉယုင်း ၶိုၼ်ႈမႃးယဝ်ႉ ၼႂ်းပီႊ 2017 ၸတ်းႁဵတ်းပၼ် ပၢင်ဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၢၼ်မိူင်း ၸၼ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆး တီႈတူၼ်ႈတီး။ တီႈၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉ ၸၢႆဝိၼ်းမျိၼ်ႉ ၵဵင်းတုင် ပၼ်တၢင်းၶႆႈၸႂ်သေ ၸၢႆးလူင် (ႁိုဝ်) ၸၢႆးဢၢႆႈပုၼ်ႉ ပႃႇတီႇႁူဝ်သိူဝ် ၵႂႃႇတၢင်ႇလၢတ်ႈၼႄ ပၢင်ဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၢၼ်မိူင်း ၸၼ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ (ၸိုင်ႈတႆး) တီႈတူၼ်ႈတီး လိူၼ်ဢေႇပရႄႇ ပီႊ 2017 ၼၼ်ႉဝႃႈ “ႁႂ်ႈၵေႃႇသၢင်ႈပၼ်ၶိုၼ်း ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်” ၼႆယူႇ ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးလင်ၼၼ်ႉ လႅပ်ႈငဝ်း လၢႆးမၼ်းလီ ၼႆသေ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 10 လိူၼ်ၵျုၼ်ႇ ပီႊ 2017 ၼၼ်ႉ ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် တီႈၵဵင်းတုင်ၶဝ် 17 ၵေႃႉ ၽွတ်ႈႁႅၼ်းဝႆႉထႃႈ ၵေႃႇမတီႇၶိုၼ်း ၶူၼ်ႉႁႃယုၵ်ႉမုၼ်း ၶူဝ်းၵဝ်ႇမွၼ်ႇ မိူင်းတႆး – ၵဵင်းတုင် (ၸူဝ်ႈၶၢဝ်း) ၼႆၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 3 လိူၼ်ဢေႃးၵၢတ်ႉၼႂ်း ပီႊၼႆႉၵွႆးၵေႃႈ ပႃႇတီႇၵၢၼ်မိူင်း၊ ၽူႈတႅၼ်းၽွင်းၶဝ်၊ ၸုမ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၶဝ် ၸိူဝ်းမီးတီႈ ၵဵင်းတုင် ဢိၵ်ႇပႃး ၵေႃႇမတီႇ ဢၼ်ယၢမ်ႈၽွတ်ႈ ႁႅၼ်းမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပီႊ 2017 ၼၼ်ႉ ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ် တီႈဝတ်ႉပႃႇလႅင်သေ ဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ် တႃႇတေလႆႈၶိုၼ်း တီႈလိၼ်ႁေႃလူင် ၵဵင်းတုင်။ ဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးၼႆႉတႄႉ ၶိူဝ်းၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင် ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးတူင်ႉၼိုင်မႃးၸွမ်း။ တွၵ်ႇတႃႇယိၼ်ႇယိၼ်ႇၼွႆႇ (ႁိုဝ်) ၸဝ်ႈယိင်းၼွႆႉ ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈယိင်း ၸဝ်ႈသၢႆမိူင်း မၢင်းရၢႆး (ၸဝ်ႈဢၢဝ် ၸဝ်ႈၸၢႆးလူင်) ၶုၼ်လူင် ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇမိူင်းတႆး မိူဝ်ႈပၢၼ် (1948 တေႃႇ 1962) ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးၸွမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ၶပ်ႉၶိုင် တႃႇၵဵပ်းလၢႆးမိုဝ်း ၵူၼ်းမိူင်းၼႆယဝ်ႉ။

ယဝ်ႉၵေႃႈ ၵူၼ်းလုၵ်ႈၶိုင်ႈတႆးၵဵင်းတုင်-ဢၢင်းသႃး လုင်းဢုင်းမွင်ႇ (ၵေႃႉလၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႆး ၼုင်ႈၶူဝ်းတႆး တႃႇသေႇ) ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ဝႆႉ ၶုၼ်ၽွင်းလူင် ၵၢၼ်ထွင်ႈတဵဝ်း လႄႈ ၵၢၼ်ႁူင်းႁႅမ်း တီႈၼေႇပျီႇတေႃႇၼႆလႄႈ ၵူၼ်းၵဵင်းတုင်ၶဝ် လီၸႂ်ယႂ်ႇဝႆႉ တႃႇတေလႆႈၶိုၼ်းတီႈလိၼ် ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင် ဢၼ်ပဵၼ်ႁူင်းႁႅမ်းႁိုဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇႁူႉ။

ႁူဝ်ၼႃႈ ပႃႇတီႇၼူၵ်ႉယုင်း ယၢမ်ႈမွၵ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ တေၶိုၼ်းသၢင်ႈပၼ် ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်

ၸူဝ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႊ ၽွင်းငမ်းမႃး တေႃႇထိုင်ပီႊ 2011 ၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇမီးၽူႈလႂ်ၽႂ် ႁတ်းတၵ်းသဵင်ႁၢဝ်ႈႁၢဝ်ႈ ႁႅင်းႁႅင်း ၵဵဝ်ႇၵပ်းတႃႇတေယွၼ်းဢဝ်ၶိုၼ်း တီႈလိၼ်ႁေႃလူင်ၼၼ်ႉ။ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႊၵေႃႈ ဢမ်ႇတွၼ်ႉတၵ်းသဵင်ဝႃႈ တေပၼ်ၶိုၼ်း။

ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈပီႊ 2002 ၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၼႃႈ ပႃႇတီႇၼူၵ်ႉယုင်း ၸိူဝ်းပဵၼ် ၵႅမ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ ဢူး တိၼ်ႇဢူး လႄႈ ၽူႈၼၢမ်းၼႂ်းၵူႊလွင်ႈလွင်ႈ တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ ၶဝ် ႁွတ်ႈၽႅဝ်မႃး ၵဵင်းတုင် (မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႊ)။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လုၵ်ႈၸုမ်း ပႃႇတီႇၼူၵ်ႉယုင်း တီႈၵဵင်းတုင် ၸၢႆးၽတ်း လႆႈသဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ်ၵႂႃႇ ၼႂ်းႁူင်းၶွၵ်ႈၵဵင်းတုင်လႄႈ မႃးၸႂ်းဢုၼ်ႇၸႂ်းယဵၼ်ၵၼ် ၼႆၵေႃႈဢမ်ႇၽိတ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 17 လိူၼ်ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ 2002 ၶဝ်ၶိုၼ်းၽိတ်ႈႁွင်ႉ ပေႃႈၸေႊမႄႈဝဵင်း ၼႂ်းၵဵင်းတုင် ၵိၼ်ၶဝ်ႈႁူမ်ႈမူႇၵၼ် တီႈႁူင်းႁႅမ်းမႂ်ႇၵဵင်းတုင် (တီႈဢၼ်သၢင်ႈဝႆႉ ၼိူဝ်ႁွႆးၵဝ်ႇႁေႃလူင်)။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၵႅမ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ ဢူးတိၼ်ႇဢူး မွၵ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းၶဝ် ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီယႃႉပႅတ်ႈ ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်၊ သင်ဝႃႈ ပႃႇတီႇၼူၵ်ႉယုင်းႁဝ်း လႆႈဢႃႇၼႃႇဝၢၼ်ႈမိူင်းမႃး တေၶိုၼ်းသၢင်ႈပၼ် ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင် တီႈၼႆႉၵမ်းလဵဝ် ၼႆယဝ်ႉ။

ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈပီႊ 2003 လိူၼ်မေႇၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၼႃႈ ပႃႇတီႇၼူၵ်ႉယုင်းၶဝ် ဢိၵ်ႇပႃး တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ ၺႃးပိူၼ်ႈ ထုပ်ႉမင် တီႈတပယိၼ်း တိူင်းၸေႊၵႅင်းသေယဝ်ႉ လႆႈထုၵ်ႇတီႉၵမ်ယဵတ်ႈၶွၵ်ႈပႅတ်ႈ တင်းမူႇတင်းၸုမ်း။ ထိုင်ၼႂ်းပီႊ 2010၊ ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈယဝ်ႉတူဝ်ႈၸင်ႇ တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ ၶိုၼ်းလွတ်ႈမႃး။ မိူဝ်ႈၶိုၼ်းၽွတ်ႈႁႅၼ်း ပႃႇတီႇၼူၵ်ႉယုင်းယဝ်ႉ ဢူးတိၼ်ႇဢူး ၵေႃႉမွၵ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ တေၶိုၼ်းသၢင်ႈပၼ် ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃး ၽူႈၼၢမ်းၼႃႈ၊ တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ ၵေႃႉၸွမ်းမႃးၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃး ႁူဝ်ပဝ်ႈ။ ထိုင်ပီႊ 2015 ပႃႇတီႇၼူၵ်ႉယုင်း ပေႉပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ ပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမႃးယဝ်ႉၵေႃႈ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ် ႁူဝ်ၼႃႈပႃႇတီႇၼူၵ်ႉယုင်းၶဝ် မွၵ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ တေၶိုၼ်းၵေႃႇသၢင်ႈပၼ် ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇႁၼ်ပဵၼ်မႃးသင်။ ယူဝ် ၶႄးလိုမ်းပႅတ်ႈယဝ်ႉႁိုဝ် ဢမ်ႇႁူႉ။

မိူဝ်ႈလဵဝ် ပႃႇတီႇဢၼ်ယၢမ်ႈပၼ် ၵႂၢမ်းမၼ်ႈဝႃႈ တေၶိုၼ်းၵေႃႇသၢင်ႈပၼ် ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ ၵေႃႇမတီႇ တႃႇတေႁပ်ႉဢဝ်သေ ၸတ်းၵၢၼ် ၵႂႃႇၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးဝႆႉတူဝ်ႈတၼ်းယဝ်ႉ။ ၶမ်ႇပၼီႇ ဢမေးၸိင်း ႁေႃႇထႄႇ ဢႅၼ်ႇ ရီးသွတ်ႇ ၶဝ်ၵေႃႈ တိုၵ်ႉႁဵတ်းၵၢၼ် ၸွမ်းၼင်ႇၶေႃႈတူၵ်းလူင်းၵၼ် တင်းထၢၼ်ၽွင်းလူင် ၵၢၼ်ထွင်ႈတဵဝ်း လႄႈ ၵၢၼ်ႁူင်းႁႅမ်းယူႇယဝ်ႉ။ တေလႆႈပႂ်ႉတူၺ်းၵွႆးၶႃႈယဝ်ႉ။ ။

ၾၢင်မၢဝ်းၸိုၼ်ႈ (ပၢႆၵမ်ၽႄ ၶုၼ်ယုင်းၶဵဝ်)

ယၢမ်ႈပႃးၼႂ်း ၽိုၼ်ၶၢဝ်ႇသႅၼ်ပၢႆး မိူဝ်ႈလိူၼ်ၼူဝ်ႇဝႅမ်ႇပႃႇ ပီႊ ၂၀၁၉ ။

+6